275. Ćma, Jakub Bielawski

Jedna z najbardziej specyficznych, pokręconych i...dziwnych książek, jakie przeczytałam. Ćma Jakuba Bielawskiego należy do gatunku (a właściwie podgatunku literatury), który w Polsce dopiero zaczyna się pojawiać i zdobywać serca odbiorców - weird fiction. Weird fiction to podgatunek fantastyki, łączący w sobie tematykę nadprzyrodzoną, mityczną a także naukową. Powstał on na pograniczu XIX oraz XX wieku. Najpopularniejszymi autorami tego podgatunku są H.P. Lovecraft, Lord Dunsany oraz Arthur Machen. Terminem tym określa się utwory z pogranicza horroru, fantasy oraz science-fiction.

Jakub Bielawski to z wykształcenia historyk, z zamiłowania historyk, z zawodu historyk. Dzieciństwo spędzone w byłym województwie wałbrzyskim w latach 90. pozbawiło go złudzeń co do rzeczywistości i zawartych w niej konserwantów. Jak chwast wyrósł na urodzajnej glebie Kotliny Dzierżoniowskiej. Gdyby był psem, miałby cztery lata. Obecnie udowadnia światu, że można wygrać na kilku frontach jednocześnie. Szczęśliwy konkubent i lokator dwójki burych kotów. *

Dolnośląska prowincja w pierwszych latach XXI wieku. Poniemieckie miasteczka więdną w posępnym cieniu Gór Sowich. Tutaj ludzie umierają na życie. Może to coś w wodzie, albo w powietrzu? Dawnych mieszkańców tych okolic wyrwano z korzeniami, a trzecie pokolenie polskich przesiedleńców wciąż niepewnie bada niegościnny grunt. Bardziej przypominają w tym chwasty niż ludzi. Najmłodsze z latorośli muszą się jednak zmierzyć z trudną i straszną historią regionu. W miejscu, gdzie ludzie odwracają wzrok od zachodzącego słońca, przyjdzie im spojrzeć w puste oczy ciemności. Jakie sny będą śnić, kiedy miast kołysanki usłyszą tylko cichy szelest łuskowatych skrzydeł tysięcy ciem? **

Już z pierwszych rozdziałów powieści Jakuba Bielawskiego płynie klaustrofobiczna atmosfera lęku, którego źródło trudno zdefiniować. Niepokój zdaje się płynąć zewsząd, obezwładnia i dusi czytelnika równie mocno, co bohaterów powieści. Gdzieś tam czai się coś złego, jednak nie wiadomo dlaczego nie chce, bądź nie może przybrać fizycznej formy. Ćmy - identyczne kopie obrzydliwych, nocnych motyli wychodzące wprost z gardła jednej z bohaterek są zwiastunem nieznanej, nieokrzesanej mocy. Paskudny, piwniczny zapach przywodzący na myśl okrucieństwo i cierpienie, atakuje nozdrza drugiej - to kolejne mroczne preludium nadchodzącej katastrofy. Jakub Bielawski przeraża odbiorcę na kilka sposobów, a jego najstraszniejszą bronią jest plastyczność opisów wpływających na wszystkie zmysły czytelnika. Kolejna charakterystyczna cecha pióra naszego rodzimego pisarza jest autentyczny, żywy dialog wypełniony - a momentami wręcz przepełniony - wulgaryzmami, slangiem młodzieżowym wymieszanym z gwarą lokalną oraz językiem potocznym. Bielawski nie upiększa rzeczywistości - a wręcz przeciwnie. Dodaje jej smętnego, depresyjnego klimatu. Budzi w czytelniku niepokój, który wraz z rozwojem fabuły zmienia się w strach - z kolei niesmak wywołany niezbyt przyjemnymi opisami ewoluuje w obrzydzenie. 

,,Lęki żyją dłużej niż pamięć i tradycje, nie znają różnic kulturowych ani językowych''.

Dopiero w połowie książki źródło nieznanej mocy zaczyna manifestować swą fizyczność - jednakże czymże jest to paraliżujące zło? Do tego momentu Bielawski gra na zmysłach odbiorcy. Rozbudza w nim ciekawość i strach przed czymś, co mieszka bądź egzystuje w Górach Sowich.

Kaja to pozostawiona samej sobie zagubiona nastolatka o skłonnościach autodestrukcyjnych - żyjąca w przeświadczeniu o własnej brzydocie, beznadziejności i bezużyteczności. Dziewczyną opiekuje się babcia, która w konfrontacji z dziką, nieokrzesaną i buntowniczą naturą wnuczki pozostaje całkowicie bezczynna. Nastolatka nie potrafi zaakceptować samej siebie. Czuje się bezwartościowa i nikomu niepotrzebna. Rozwiązania swych problemów szuka w alkoholu, samotności i papierosach. 

Nina to dziewczyna z dobrego domu. Pilna uczennica liceum, której celem i spełnieniem marzeń rodziców jest miejsce na studiach medycznych. Przyszła lekarka; ślicznotka... nienawidząca samej siebie. Życie nastolatki na pierwszy rzut oka przypomina utopię: wielki dom, bogaci rodzice, świetlana przyszłość - jednak gdy nikt nie patrzy, śnieżnobiały uśmiech jej matki znika, oczy zachodzą mgłą po trzecim kieliszku wina, a wzorowy ojciec i mąż zatapia się w ciele młodej kochanki. Nina swe smutki, podobnie jak Kaja, topi w alkoholu i innych używkach.   

Czy polubiłam główne bohaterki powieści Jakuba Bielawskiego? Nie. Dziewczyny stanowiły epicentrum nastoletnich uczuć i emocji - egoistycznych, przesadzonych i wytłuszczonych. Jednak w pewien sposób rozumiałam ich zachowanie. Rozumiałam bunt i złość na wszystkich i wszystko. W ich zachowaniu dostrzegałam przede wszystkim ból i rezygnację -smutek, samotność i poczucie przegranej. Jednak miejscami czułam zmęczenie wulgarnym zachowaniem i ciągłym wyklinaniem Kaji; stylem bycia pasującym bardziej do pijaczka spod sklepu, niżeli do nastolatki. Z kolei Nina wywoływała we mnie znużenie swym cierpiętniczym podejściem do życia.  W moim mniemaniu,  kreacja głównych bohaterek nie należy do mocnych stron tej powieści.  Co prawda, dorastanie rządzi się swoimi prawami, ale bez przesady z tym weltschmerzem. 

Ćma to ciekawy i oryginalny polski horror zawierający elementy fantasy oraz delikatnie obsypany klimatem science-fiction. Warto po niego sięgnąć choćby ze względu na gatunek - weird fiction - który w Polsce stanowi swego rodzaju nowość. Bielawski uczynił odważny krok  wybierając gatunek nieżyjącego już twórcy literatury grozy - legendarnego H.P. Lovecrafta. Ćma to lektura bezbłędnie wpływająca na emocje i uczucia czytelnika. To mocna, tajemnicza, ale i niejednoznaczna i niełatwa historia skupiająca się na losach dwóch nastolatek drastycznie się od siebie różniący, a jednocześnie mających wiele wspólnego.  

* lubimy czytać

** materiały wydawcy 

Za egzemplarz serdecznie dziękuję wydawnictwu Vesper!